Կարատեն մարտարվեստի ամենաարդիական տեսակն է, որը գրավում է միլիոնավոր մարդկանց ամբողջ աշխարհում: Այս մարզաձեւում մեծ դեր ունի մարտիկի գոտին՝ օբին, որի գույնը արտացոլում է նրա վարպետության մակարդակը: Պարզաբանենք, թե ի՞նչ գույներ գոյություն ունեն կարատեում, ի՞նչ են դրանք նշանակում, եւ ինչպե՞ս նախապատրաստվել գոտի ստանալուն:
– Ինչո՞ւ կարատեում գոտիներն ունեն տարբեր գույներ:
– Գոտու գունային տարբերակումը արեւելյան մարտարվեստների համար ավանդական տարր է: Երբ սկսնակ մարզիկը հաճախում է կարատեի պարապմունքների, նա դեռ չի ունենում ոչ մի հմտություն: Նորեկները կրում են սպիտակ գոտի՝ ի նշան մտքերի անսահմանության ու կյանքի նոր փուլի: Ժամանակի ազդեցության տակ, ինտենսիվ մարզումների, մենամարտերի ու փորձությունների ընթացքում օբին ներծծում է մարզվողի քրտինքը եւ ստանում ավելի մուգ երանգներ: Երբ մարտիկը հասնում է վարպետության բարձրագույն աստիճանի, նրա գոտին ստանում է սեւ գույն:
Իհարկե, սա պարզապես գեղեցիկ առասպել է, բայց այն լավ է բացատրում գոտու գունային տարբերակման էությունը: Անցյալում գոտու երանգներն ունեին հոգեւոր նշանակություն, իսկ մեր օրերում դա միայն մարտարվեստին տիրապետելու ամենահայտնի ցուցանիշն է: Մինչդեռ գոտու գույները չեն համընկնում մարզիկի սպորտային դասակարգման հետ, իսկ սեւ գոտին մարդուն չի դարձնում սպորտի վարպետ:
Միջազգային սպորտային մրցաշարերում գոտիների գույներն օգտագործում են միեւնույն գոտու տեր մարզիկներին խմբավորելու համար:
– Գոտու գույների նշանակությունը կարատեում:
– Պետք է նշել, որ կարատեի աշխարհում գոտիների դասակարգումը միանշանակ չէ: Գոյություն ունի գոտիների դասակարգման կանոնների մի ողջ կոմպլեքս, որը խտրականություն է դնում քննություն հանձնողների, գոտի ստացողների միջեւ: Եթե մարտիկը զբաղվել է կարատեի որեւէ ոճով, օրինակ՝ կիոկուշինկայ կարատեով, եւ ստացել է այդ ոճում շագանակագույն գոտի, ապա դա նրան իրավունք չի տալիս կրելու այդ գոտին շատոկան կամ այլ ոճի կարատեի ուսումնառության սկզբնական շրջանում: Այդ դեպքում նույնիսկ փորձառու կարատեիստը ստիպված կլինի ամեն ինչ սկսել մաքուր թերթից, այն է՝ սպիտակ գոտուց:
Կարատեում աստիճանը որոշվում է ոչ միայն գոտու գույնով, այլեւ՝ դասական համարներով: Վարպետության աստիճանները կոչվում են դան, իսկ ուսումնականը՝ քյու: Տաս աստիճաններից յուրաքանչյուրին համապատասխանում է իր գունավոր գոտին: Սկսնակ մարզիկներին միշտ տալիս են սպիտակ գոտի եւ 10-րդ քյու: Վարպետությունը բարձրացնելուն զուգահեռ մարտիկը ստանում է 9-րդ, ապա 8-րդ եւ այդպես շարունակ քյու, ինչպես նաեւ՝ համապատասխան գույնի գոտի: Իսկ վարպետության աստիճանները տրվում են աճման կարգով՝ 1-ից մինչեւ 10-րդ դան:
Գոտու գույների նշանակությունը տարբեր դպրոցներում կարող է տարբեր լինել: Դիտարկենք կիոկուշինկայ կարատեի գոտիների գույները:
1 Սպիտակ գոտի: Դա կրում են առաջին պարապմունքից սկսած: Տվյալ գույնը խորհրդանշում է «մաքուր թերթ», որի վրա կարելի է «նկարել» ինչ կամենաս: Դա նաեւ մատնանշում է սովորողի անսահման ներուժը, դրա համար էլ անհարմար զգալու ոչ մի պատճառ չկա՝ այդ գոտին կապելով: Սպիտակ գոտին սովորաբար երկար չեն կրում, քանի որ համարվում է, որ արդեն իսկ առաջին պարապմունքի ժամանակ մարզիկը ներծծել է սենսեյի վարպետության մի մասը, եւ հետեւաբար, չի կարող համեմատվել լրիվությամբ «սպիտակ թերթի» հետ:
2 Նարնջագույն գոտի: Համապատասխանում է 10-րդ եւ 9-րդ քյուերին: Այս գոտին յուրացնում են սկզբնական վերապատրաստվելուց հետո: Նորեկը, որը ստացել է տվյալ գոտին, արդեն ուսումնասիրել է կարատեի հիմունքները եւ պատրաստ է ավելի լուրջ փորձությունների: Նարնջագույն գոտու տեր մարտիկը պետք է լավ կարողանա զգալ իրեն եւ իր մարմինը: Առաջին գունավոր գոտին նաեւ կարեւոր հոգեւոր խորհրդանիշ է, որը մատնանշում է մարզիկի բարձր ջանքերը:
3 Կապույտ գոտի: Երկնքի երանգը արեւածագի ժամանակ. կապված է 8-րդ եւ 7-րդ քյուերի հետ: Տվյալ գույնը խորհրդանշում է ջուրը: Այս գույնը կրող մարտիկը, ջրի հոսանքի պես, կարող է ուղղորդվել դեպի որեւէ հորձանուտ: Կարատեիստը, որը ստացել է կապույտ գոտի, պետք է պատրաստ լինի հարմարվելու ծանր մարզումներին եւ զգալի փոփոխելու իր ընդունակությունների կիրառման տեխնիկան: Այս փուլում մարզիկը սովորում է կառավարել իր հարվածների ուժը, ուսումնասիրում է բազմաթիվ նոր կեցվածքներ, զարգացնում է ֆիզիկական եւ մտավոր ճկունությունը:
4 Դեղին գոտի: Արեւածագի գույնը վերաբերվում է 6-րդ եւ 5-րդ քյուերին: Անցյալում քչերն էին կարող ստանալ այս գույնը: Բայց ժամանակակից կարատեի աշխարհում պատշաճ ջանքերի դեպքում կարելի է հասնել այս գոտուն մի քանի տարի պարապելուց հետո: Դեղին գոտին խորհրդանշում է գիտելիքը: Դա ստանալու համար մարզիկները հասցնում են իրենց հարվածները իդեալական հստակության եւ ավտոմատիզմի: Դեղին գույնը նշանակում է նաեւ կրակ, այսինքն՝ հոգեւոր հզորության դրսեւորում եւ մեծ կամքի ուժի ցուցաբերում:
5 Կանաչ գոտի: Նորափթիթ տերեւի երանգը տրվում է 4-րդ եւ 3-րդ քյուերով մարզիկներին: Այս գոտուն արժանանալու համար մարզիկը պետք է կարողանա պահպանել լիարժեք հանգստություն մենամարտի ժամանակ, ինչպես նաեւ արագ փոխել մարտավարությունը եւ վերահսկել իրադրությունը: Նա պարտավոր է գիտակցել իր թույլ կողմերը, հատկապես հուզական ոլորտում, քանի որ հույզերը կարող են լրջորեն ազդել մրցման արդյունքի վրա:
6 Շագանակագույն գոտի: Հասունության գույնը կապված է 2-րդ եւ 1-ին քյուերի հետ: Չնայած, որ դա ուսումնական աստիճան է, բայց բոլոր մարզիկները չէ, որ կարողանում են դրան հասնել: Շագանակագույն գոտու արժանանալու համար կարեւոր է զարգացնել ստեղծագործական մոտեցումը մենամարտին: Այս փուլում յուրաքանչյուր մարտիկ ձգտում է մշակել իր ուրույն մարտական տեխնիկան, որն արտահայտում է նրա բնավորությունն ու անհատական նպատակները:
7 Սեւ գոտի: Իմաստության եւ վարպետության գույն: Այն մարզիկները, որոնց հասնում է այս գույնը, անցնում են նոր փուլ, որում նրանց արդեն տրվելու է դան, ոչ թե քյու: Ամենամուգ գոտին խորհրդանշում է վարպետության բարձր աստիճանը, մարտիկի ինքնուրույնությունն ու հասունությունը: Դրան հասնելու համար կարատեիստից պահանջվում է ինքնավերլուծություն, ինքնադիտարկում եւ ինքնաքննադատություն:
Սեւ գոտին միշտ անհատական է, այն ուղարկվում է Ճապոնիայից: Գոտու վրա հիերոգլիֆներով ասեղնագործվում է դրա տիրոջ անունը: Գոտուն կից տրվում է նաեւ համապատասխան վկայական:
– Ինչպե՞ս նախապատրաստվել փորձությունների միջով անցնելուն գոտի ստանալու համար:
– Գոտի ստանալու համար կարատեիստները ստիպված են շատ աշխատել: Պետք է սովորել տվյալ աստիճանին համապատասխանող կեցվածքները, հարվածներն ու պաշտպանությունը, ինչպես նաեւ անցնել ֆիզիկական թեսթ: Տարին երկու անգամ գոտու քննություն հանձնելու հնարավորություն կա: Այդ փորձությունները կազմակերպվում են մարզական ակումբներում, դրա համար էլ գոտի ստանալու համար պետք չէ մասնակցել մրցաշարերի: Ավելի լավ հասկանալու համար, թե ինչ հմտություններ է պետք զարգացնել եւ ինչ սպասել քյու-թեսթից, պետք է դիմել մարզչին:
Նկարում կիոկուշինկայ կարատեի արցախցի մարզիկներն են՝ մարզիչ Արմեն Պետրոսյանի գլխավորությամբ:
Սոնյա ԱՎԱԳՅԱՆ