«Մենք եղել ենք գաղութային ժողովուրդ, և մեր հայրենաբաղձությունն արտահայտվել է ազգային սիմվոլներին խոնարհվելով։ Երբ արդեն պետականություն է հաստատվել, ճերմակ այդ երազանքը ներարկվել է մեր կենցաղ, մեր գորշ իրականություն։ Երազը երազ է։ Պարզվում է, որ պետականությունը՝ դա այրիներ են, ստրկամիտ ու կաշառակեր ժողովուրդ, պատասխանատվություն, ծանր աշխատանք, անբավարարվածություն, նաև ազատության ձգտում։ Այսօր մենք առաջընթացի ազատություն ունենք, բայց այդ ազատությունն օգտագործելու տրամաբանությունը չունենք։ Եթե ժամանակին ազատությունը մեր հեքիաթների մեջ էր արտահայտվում, ապա այսօր եկեք երազենք գիշերը, իսկ ցերեկը՝ աշխատենք»։
Աշոտ Նավասարդյանի մտքերից
Մարտի 28-ին հայ ազգային ու պետական քաղաքական գործիչ Աշոտ Նավասարդյանը կդառնար 75 տարեկան, սակայն նա մահկանացուն կնքեց 47 տարեկան հասակում՝ 1997թ․ նոյեմբերի 3-ին։ Հայ ժողովրդի ապագան միացյալ ու անկախ հայրենիքում բնակվելն Ա․ Նավասարդյանի երազանքն էր և որի համար պայքարում էր ու կյանքի 17 տարիներն անցկացրեց խորհրդային բանտերում, աքսորում։ Ընդամենը 18 տարեկան անդամագրվել է Ազգային միացյալ կուսակցությանը(ԱՄԿ, իսկ 1973-ին՝ նույն կուսակցության խորհրդի անդամ։ Նժդեհի «Ցեղակրոն» գաղափարախոսության հետևորդը, 1987-ին ազատվելով բանտից և լինելով «Ազգային ինքնորոշում միավորում» կազմակերպության խորհրդի անդամ, 1989թ. կուսակիցների հետ հիմնադրել ու ղեկավարել է «Անկախության բանակ» ռազմաքաղաքական կազմակերպությունը, որը մասնակցել է Հայաստանի պաշտպանության և Արցախի ազատագրման մարտերին՝ Երասխավանից մինչև Մարտակերտ, Քարվաճառ, Լաչին, Շուշի և այլ վայրեր։ 1990թ․ Ա․ Նավասարդյանը հիմնել է Հայաստանի hանրապետական կուսակցությանը (ՀՀԿ), որը ղեկավարել է մինչև կյանքի վերջը։ Պարգևատրվել է 1-ին աստիճանի «Մարտական խաչ»-ով։ 1990թ․ ընտրվել է ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի, իսկ 1995-ին ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավոր։ 1991-1995 թթ․ եղել է ՀՀ ԳԽ Անկախ պետականության հաստատման և ազգային քաղաքականության հարցերի և Սահմանադրական հանձնաժողովների անդամ, 1995-1997-ին՝ ԱԺ Պաշտպանության, ազգային անվտանգության և ներքին գործերի մշտական հանձնաժողովի փոխնախագահ։ 1996թ․ Գերմանիայում մասնակցել է Ռազմավարական հետազոտությունների Մարշալի կենտրոնի դասընթացներին, ստացել է ռազմագետի որակավորում։ Նրա անունով է 2005 թվականից կոչվում Դավթաշենում գործող թիվ 196 հիմնական դպրոցը, որը տնօրինում է ավագ դուստրը՝ Անուշ Նավասարդյանը։ 2002-ից նրա անունով էր կոչվում նաև Քաշաթաղի շրջանի Ծաղկաբերդ գյուղի դպրոցը, որը բացվել էր 1994-ին և շրջանում հիմնադրված առաջին կրթօջախներից էր ու մնաց գերության մեջ 2020-ի պատերազմի հետևանքով։
Երևանյան տունը, որտեղ ծնվել է Ա․ նավասարդյանը, կնոջ՝ Հասմիկի և 3 դուստրերի ջանքերով դարձավ թանգարան։ Բացումը տեղի ունեցավ քաղաքական գործչի ծննդյան օրը։ Արարողությանը ներկա էին ՀՀԿ նախագահ, ՀՀ երրորդ Նախագահ Սերժ Սարգսյանը, կուսակիցներ, Ա․ Նավասարդյանի հարազատներ, բարեկամներ, մտերիմներ, հետևորդներ, թիվ 196 հիմնական դպրոցի ուսուցիչներ, աշակերտներ, այլոք։ Մինչ բացման արարողությունը, եղավ այցելություն Եռաբլուր, որտեղ է հուղարկավորված Ա․ Նավասարդյանը։ Նրա զինակից ու կուսակից ընկերները, անվան դպրոցի ուսուցիչները, պսակներ ու ծաղիկներ խոնարհեցին շիրմաքարին, եղավ խնկարկում։ Տուն-թանգարանի բացման արարողության ժամանակ զինվորական համազգեստով պատվոպահակ էին կանգնել դպրոցականները։ Ցուցատախտակի բացումից հետո ներկաներնը մտան նորաբաց տուն-թանգարանի բակ, որտեղ եղավ փոքր բեմական ներկայացում։ Աշոտ Նավասարդյանի դերում հանդես եկող դերասանը ներկայացրեց նրա կյանքի դատական ու բանտային դրվագները։ Ա․ Նավասարդյանի կինը, խոսելով ամուսնու մասին, ասաց՝ երջանիկ է, որ Աշոտն է եղել իր կյանքի ընկերը։ Իր խոսքում ասաց․ «Շատերդ երևի չգիտեք՝ ես ավելի շատ սպասել եմ Աշոտ Նավասարդյանին, քան միասին ենք եղել»։ Հայ կանանց պատգամեց․ «Հավատացեք ձեր ամուսիններին, վստահեք նրանց, որովհետև վերևում Աստված տեսնում է ազնիվը, բարոյականը, համեստությունը, հավատարմությունը»։
Թանգարանում ցուցադրված են Ա․ Նավասարդյանի անձնական իրերը, փաստաթղթերը, լուսանկարներ և այլ նյութեր՝ կապված ազգային ու քաղաքական գործչի կյանքի հետ։ Թանգարանում Ա․ Նավասարդյանի ավագ դուստրը՝ Անուշ Նավասարդյանն ասաց՝ ընտանիքի երազանքն է եղել՝ պապենական տունը դարձնել թանգարան, ու կատարվեց երազանքը։ «Այս տունն ու բակը մեծ խորհուրդ ունեն․ այստեղ ԱՄԿ-ի անդամներն են եղել, այստեղ բազմաթիվ գաղտնի հավաքներ են եղել՝ հանուն անկախության իրենց պայքարի ու գործողությունների մշակման, ապա՝ խուզարկություններ, ձերբակալություններ․․․ Այս տանն Աշոտ Նավասարդյանի ընտանիքն է ձևավորվել, անկախության բանակն է ձևավորվել, Հայաստանի հանրապետական կուսակցությունն է ձևավորվել՝ նրա կանոնադրությունն ու ծրագիրն են գրվել․․․»։ Կարևորեց նաև այն, որ այսուհետ իրենց տունը դառնալու է պետականության, ազգի, ժողովրդի խորհրդանիշ։ «Ես այսօր իմ երազանքների տերն եմ դարձել», ոգևորված ասաց Ա․ Նավասարդյանի կինը՝ տիկին Հասմիկը։ Հիշողություններ պատմեց ամուսնու, իրենց կայացած ընտանիքի մասին։ Մի անգամ Աշոտ Նավասարդյանը, խոսելով իր ընտանիքի մասին, ասել է «Ես ունեմ ընտանիք․ հրաշալի կին եւ երեք՝ ոչ արու զավակներ։ Բայց իմացեք՝ առյուծի որդին՝ էգ, թե որձ, կորյուն է կոչվելու»։ Պատմեց՝ ինչպես է սպասել ամուսնու նամակներին, նրա վերադարձին, բայց եղել է հպարտ՝ հանուն ազգի է ամուսինն աքսորում, բանտում։ Ընթացքում եղավ նաև համերգային մաս։ Ա․ Նավասարդյանի մասին հուշեր պատմեցին նաև կուսակից ու մարտական ընկերները։
Զոհրաբ Ըռքոյան