Ողջո՛ւյն, ի՛մ Արցախ, Հա՛յ Արցախ, այդ ես եմ` քո որբուկը՝ Մայր Հայաստանի գրկում ծվարած: Հիշո՞ւմ ես՝ քո չքնաղ սեպտեմբերներից մեկն էր, երբ առաջին անգամ մտա դպրոց…
Գիտե՞ս, միչև հիմա հիշում եմ ուսուցչուհուս` ընկեր Աղեկյանի առաջին ժպիտն ու իմ գորովանքի փշաքաղումը։ Հիշում եմ հայերենի առաջին հնչյունների տարածումը դասասենյակի պատերի ներսում ու իմ դողացող ձեռքը՝ «Ա» տառը գրելիս… Հիշում եմ իմ քրքիջն ու լացը, աղմուկն ու լռությունը… Չեմ մոռանում այդպես էլ չավարտած իմ մանկությունը, ժինգյալի անուշահոտը, կաղնուտների հովքը, գետերի քրքրջոցը…
2020 թվականն էր…., կրկին սեպտեմբեր. քո չքնաղ սեպտեմբերներից մեկը, երբ դեղնանարնջագույն երանգը դանդաղորեն տարածվում էր կանաչների մեջ, սակայն օրը մռայլ էր, դպրոցն այնքա՜ն գորշ էր թվում…. Զանգը հնչեց…, եթե իմանայի, որ վերջինն էր… 27-ն էր, առավոտյան 7:10, երբ քո երկինքը սկսեց դողալ, խլանալ մահվան աղմուկից, մահվան, որը եկել էր քեզ խլելու Մայր Հայաստանից: Մենք գոռում էին: Եղբայրս, Քյարամ Սլոյանի վրեժը ներսում, պայքարում էր… Աղոթում էինք…, որոնում էինք Աստծուն համատարած դղրդյունի մեջ: Մայրս խելակորույս սպասում էր, իսկ մենք մեր հոգու խորքում գիտեինք՝եղբայրս պիտի ապրեր․ նա խոստացել էր, երդվել էր: Սակայն պատերազմը դրժում է բոլոր երդումները, ու հոկտեմբերյան մի երեկո մենք կարծես հասունացանք, ասես կորացանք ու ծնկեցինք… Եղբայրս զոհվել էր դեռևս Ազատ Արցախի գրկում…: Ես այդպես էլ չտեսա եղբորս, չգրկեցի նրան, չասացի բառեր, որոնք պիտի ասեի, ու դրանք հիմա խեղդում են կոկորդս ու դուրս են գալիս երբեմն արցունքների տեսքով: Մի կողմից ինձ պատում է հպարտության զգացումը, հետո գալիս է մենակության սարսափը, իսկ հետո՝ անվերջանալի կարոտը, որը զրկում է անգամ սպասելու հույսից: Դավադիր պատերազմը չխնայեց նաև մեր դպրոցի զինղեկին և շատ ուրիշներին, նրանք զոհվեցին՝ հայացքներն ուղղած խաղաղություն կանչող քո երկինքը:
Մի օր էլ հեռացանք, Արցա՛խ, քեզնից, ու ես չգրկեցի քեզ, չհամբուրեցի մամռոտ քարերդ, չշոյեցի Դեդոյին ու Բաբոյին, չաղոթեցի քո վանքերում, որովհետև գիտեի՝ պիտի գայի էլի ու էլի, իսկ դու վեհ էիր, խրոխտ, դու անպարտ էիր, Արցա՛խ…
Կյանքը ինձ բերեց Մայիսյանի միջնակարգ դպրոց, որտեղ ինձ սիրեցին, գուրգուրեցին, բայց ներսիս կարոտը ստիպում էր ինձ մրսել: Ես կորցրել էի ինձ, թողել էի քո գրկում, դու հոսում էիր երակներիս մեջ, սրտիս մեջ… Պատերազմը դադարեց․ թվացյալ խաղաղության գինն ավելի քան 5000 զոհն էր….: Հանուն քեզ քո Մայր Հայաստանի հերոսները վահան դարձան, որ փրկեին քո գոյությունը: Սակայն դեկտեմբերյան մի օր փակվեց քո Մայր երկրին կապող զարկերակը: Որդիներդ դիմացան, քեզ հետ պայքարեցին…, աշխարհը լուռ էր, դու գոռում էիր…, որդիներդ հույսով սպասում…
2023 թվականն էր, կրկին սեպտեմբեր… Վստահ եմ՝ ճիշտ քո սեպտեմբերների նման անզուգական, իսկ քո զավակների համար վերջինը… Քո երկինքը աղմկեց վերջին անգամ։ Հետո դու լռեցիր: Քո սիրտը դադարեց բաբախել․ չդիմացավ՝ տեսնելով իր գրկում ցեղասպանվող զավակներին: Թուլացել էիր, թե՞ հոգնել գոռալուց…: Հպարտ Արցախը հոգնել էր խաղաղություն աղերսելուց….: Չգիտեմ, բայց քո սիրտը կանգ առավ, դու դադարեցիր գոյություն ունենալ: Հազարամյա քո պատմության մեջ առաջին անգամ քո զավակները լքեցին քեզ, իսկ դու դարձար մահասարսուռ գերեզմանոց, ճիշտ այնպես, ինչպես 1915-ին` Արևմտյան Հայաստանը։ Ի՞նչ էիր զգում այդ պահին, ոչ ոք չիմացավ, բացի արցախցիներից։ Մենք տեսանք քո կարոտած աչքերը․ դու որբանում էիր, մրսում էիր, մնում էիր մենակ սև ու մութի մեջ։
Իմ կորսվա՛ծ հայրենիք, ես գիտեմ՝ դու ինձ լսում ես․ ես գալու եմ ու այլևս չեմ լքելու քեզ, իմ Հա՛յ Արցախ։ Դու ապրում ես մեր սրտերի մեջ, ու եթե անգամ քո հայ լինելու հետքերն էլ ջնջեն, ես գիտեմ՝ քարերդ կխոսեն հայերեն, լեռներդ կգոռան հայերեն, գետերդ կհոսեն հայերեն, ի՛մ սեր Արցախ։
Սյուզաննա Մարգարյան